کتاب «شمس و طغرا» نوشته محمدباقر میرزا خسروی / انتشارات هرمس

رمان «شمس و طغرا» را می‌توان‌ نخستین‌ رمان‌ تاریخی‌ فارسی‌ دانست‌. نویسنده‌ کتاب‌ محمدباقر میرزا خسروی‌ از شاهزادگان قاجار، آن را در سال 1287 هجری قمری نگاشته است. نثر این‌ کتاب ساده‌ و روان‌، از سویی ادامه‌ داستان عیاری فارسی مانند «سمک عیار» و «امیر ارسلان» است و از سوی دیگر، از رمان‌های الکساندر دوما و جرجی زیدان متأثر شده؛ هم از اغراق‌های آن قصه‌ها نشان دارد و هم از حادثه‌پردازی‌های محصور در چهارچوب طرح این رمان. موضوع‌ کتاب‌ مربوط‌ به‌ دوران‌ 24 ساله‌ای‌ از قرن‌ هفتم‌ و مصادف‌ با دوران‌ پرآشوب‌ مغول‌ و حکومت‌ مهدعلیا آبش‌ خاتون‌ است‌ و با این‌که زمینه‌ اثر، تاریخی است، مؤلف آن را با روایت داستانی عاشقانه و گیرا، که سرشار از ماجراهای هیجان‌آفرین است همراه کرده است. قهرمان‌ اصلی‌ این‌ رمان‌، شمس‌ یا شمس‌الدین‌ یکی‌ از شاهزادگان‌ خاندان‌ اتابکان‌ فارس‌ است‌. ‌دلدادگی شورانگیز او به دختر امیر مغول، التاجو بهادر و مخالفتش با سلطه‌ مغول‌ بر ایران‌ باعث ایجاد صحنه‌های‌ پرهیجان‌ احساسی و اجتماعی گردیده است. محمدباقر میرزا خسروی در بیان کیفیت تصنیف این داستان می‌گوید: «این کتاب، تاریخ مجملی است از وقایع 24 ساله‌ فارس در زمان پادشاهی آبش خاتون، آخر اتابک از سلسه‌ سلغریان و هر مطلب تاریخی و جغرافی که در آن درج نموده، از هر کتاب که التقاط شده، یک حرف از نام آن کتاب را در آغاز آن مطلب، از بهر علامت می‌نگارد که هرگاه بخواهند، به آن کتاب رجوع فرمایند». محمدباقر میرزا خسروی فردی دارای تمایلات غرب‌زدگی معتدل، مشروطه‌خواه و از طرفداران آزادی‌خواهی مدرن و ناسیونالیسم تقلیدی بوده است و به همین جهت این کتاب به عنوان اولین رمان فارسی با سبکی رمانتیک و دارای خصایص رمانس‌های قرون وسطایی به شمار می‌آید که بر پس‌زمینه‌ای از تاریخ دوره ایلخانان مغول اشاره دارد.
کتاب «شمس و طغرا» را محمدباقر میرزا خسروی نوشته‌ و انتشارات هرمس به سال 1385 در 1114 صفحه برای اولین بار منتشر کرده است.