کتاب «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» با مقدمه حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای با تذهیب و نقاشی محمود فرشچیان / انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویاMasnavi manavi

مولانا جلال‌الدین یکی از شهرزادان قصه‌گوی حلقه معرفت است که کودکان ۵ ساله تا بزرگ‌سالان ۹۵ می‌توانند از حکایت‌های شیرین و حکمت‌های متعالی آن سرمست و لبریز شوند. مولانا پیام‌آور شادی و امید است؛ گاه می‌رقصد و غزل می‌سراید و می‌چرخد و دلبری می‌کند و قصه‌هایی چنان جذاب و شیرین از دهان نی در مثنوی حکایت می‌کند و گاه چون سقراطی صمیمی و مهربان بر کرسی حکمت و موعظه می‌نشیند و فارغ و بی‌خیال از حقایق لایزال سخن می‌گوید. مولانا چه در «‌‌‌‌‌‌‌‌دیوان شمس» و چه در کتاب «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» همه جا سراینده‌ای چابک و چالاک است. او اگرچه خود مست و رقصان و خوش و عنبرافشان است و چندان به حرف و گفت و صوت اعتنایی ندارد، اما دلبر و دلدار او قافیه‌اندیش است. مولانا سفره پربرکتی از داستان‌های کوتاه و بلند در مهمان‌خانه مثنوی گسترده و اینک قرن‌هاست که اصناف گوناگون مردمان از عارف و عامی بر این سفره نشسته‌اند و از آن طعام می‌خورند. آنچه «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» را از سایر مثنوی‌های عرفانی و حکمی جدا می‌کند روانی در عین خلاقیت و نوآوری ادبی و نیز معنای دقیق الفاظ و تعبیرات جدید آن است. انتقال معنی از مطلبی به مطلبی و از حکایتی به مضمونی دیگر و در عین حال پیوستگی و ناگسسته بودن مطالب در آن از نکات بدیع آن به شمار می‌رود. درباره کتاب «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» تا به حال صدها مقاله و کتاب نوشته شده است. جایگاه معنوی این اثر سترگ هر چه بیشتر می‌گذرد بیشتر نمایان می‌شود. «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» ۶ دفتر دارد و به اکثر زبان‌های دنیا ترجمه شده است. مثنوی از جهت بیان معارف اسلامی دریایی است مواج و از لحاظ شعری در حد کمال. مولانا در «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» از مطلبی نازل به حقیقتی عالی می‌رسد. «‌‌‌‌‌‌‌‌دیوان شمس» و «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» دو مرحله از زندگی مولوی است؛ اولی از آشنایی او با شمس تبریزی و تأثیر ژرف این شخصیت عجیب بر شاعر نشان دارد. مثنوی برعکس، اثر دوران بلوغ شاعر است که در پی غیاب دوست به ثمر می‌نشیند و حال و هوایی از آرامش بر فضای آن حاکم است. «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» و «‌‌‌‌‌‌‌‌دیوان شمس» مانند دو جویبارند که از یک چشمه واحد سرچشمه می‌گیرند و سپس از یکدیگر جدا می‌شوند؛ اولی آرام و پر‌جلال و عمیق و دومی چشمه‌ای جوشان که می‌جوشد. مولانا در «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی»، همانند بیشتر مثنوی‌های صوفیانه، به صورت عمده‎ از داستان به‌عنوان ابزاری برای بیان تعلیمات تصوف استفاده می‌کند. ترتیب قرار گرفتن داستان‌های گوناگون در این کتاب ظاهراً نظم مشخصی ندارد. شخصیت‌های اصلی داستان‌ها می‌تواند از پیامبران و پادشاهان تا چوپانان و بردگان باشد. حیوانات نیز نقش پررنگی در این داستان‌ها بازی می‌کنند. حکایات موجود در «‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» از منابع مختلف قدیمی‌تر آمده‌اند. برخی عیناً در مثنوی‌های عطار نیشابوری همچون «‌‌‌‌‌‌‌‌منطق‌الطیر» برداشته شده‌اند، برخی نیز همچون داستان خلیفه و لیلی، پادشاه و خانه کمپیر، محمود و ایاز، گنج‌نامه، حلوا ساختن جهود و عیسوی و مسلمان از «‌‌‌‌‌‌‌‌مقالات شمس» استخراج شده‌اند. مولوی همچنین در مثنوی تبحر خود را در استفاده از اتفاقات روزمره برای توضیح دیدگاه‌های عرفانی‌اش نشان می‌دهد. کتاب پیش رو نسخه نفیسی از مثنوی مولانا بر اساس نسخه نیکلسون است که با نقش و نگار و تذهیب‌های ظریف استاد فرشچیان زینت یافته و به خط ظریف رایانه‌ای استاد عباس اخوین توسط فرزند ایشان کاوه اخوین به شیوه‌ای زیبا تحریر شده است. شرق‌شناس بزرگ معاصر پرفسور نیکلسون اساس تصحیح خود را از مثنوی بر نسخه قونیه نهاده است که نسخه‌ای قدیمی و معتبر است.
کتاب «‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثنوی معنوی» را حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای مقدمه‌نویسی کرده و محمود فرشچیان تذهیب و نقاشی کرده و انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویا به سال ۱۴۰۰ در ۶۸۸ صفحه برای سومین بار منتشر کرده است.