کتاب «مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» نوشته شیخ بوعمران ترجمه اسماعیل سعادت / انتشارات هرمس

فلسفه معتزلی در آغاز قرن دوم هجری با این مسئله بنیادی روبه‌رو می‌شود که چه رابطه‌ای میان قدرت مطلق خدا و اختیار انسان وجود دارد؟ رابطه انسان با افعالش کدام است؟ معتزلیان، در پی اختلافاتی که میان هواداران و مخالفان نظام سیاسی آن زمان درگرفت، خود را با بحرانی در زمینه وجدان اجتماعی مواجه یافتند. این اختلافات هیچ‌گاه متوقف نشد و پس از اندک‌زمانی به صورت مواضع اعتقادی کم و بیش آشتی‌ناپذیری درآمد. مسئله بنیادی دانستن این معنی بود که آیا انسان در افعال خود آزاد است، یا تنها خداست که صاحب قدرت است و بنابراین آزادی انسان وهمی بیش نیست. به عبارت دیگر، سخن درباره تعارض میان قدرت مطلق خدا و اختیارات انسان است. مکتب معتزلی در کتاب «مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» می‌خواهد با رعایت هم قدرت خدا و هم اختیار انسان، راه حلی تألیفی برای این اختلاف بیابد. خدا مختار است که خوبی کند یا بدی انسان نیز مختار است. شیخ بوعمران در این کتاب بیان می‌کند که دغدغه معتزلیان صرفاً اثبات آزادی مابعدالطبیعی انسان نیست، آن‌ها می‌خواهند علاوه بر آن ثابت کنند که انسان برخوردار از آزادی خلاق و واقعی است و می‌تواند به نحوی مختار و کاملاً مسئول عمل کند. آن‌ها این نظریه قدرت اموی را قبول ندارند که ادعا می‌کند که اقتدار خود را از خدا دارد و حال آن که آن را به زور تصاحب کرده است و با تکیه بر سرکوب و بی‌عدالتی رفتار می‌کند. این کتاب 5 فصل دارد: ملاحظات مقدماتی، انسان مجبور نیست، انسان مختار است، آزادی و مسئولیت، انتشار مذهب اعتزال.
کتاب «مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» را شیخ بوعمران نوشته و اسماعیل سعادت ترجمه کرده و انتشارات هرمس به سال 1399 در 445 صفحه برای سومین بار منتشر کرده است.