کتاب «دیباج‌ الاسماء» به تصحیح علی‌اصغر اسکندری / انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامیDibaj al asma

کتاب «دیباج‌ الاسماء» نام فرهنگ لغت عربی به فارسی است احتمالاً مربوط به سدهٔ ششم که به سال ۷۱۹ در روستای ادکان از توابع اسفراین در استان خراسان‌ شمالی فعلی به دست محمد بن محمد بن احمد الادکانی کتابت شده‌ است. این فرهنگ لغت که نام مؤلفش را نمی‌دانیم و در هیچ کتابی هم ذکرش نشده، به همت دکتر علی‌اصغر اسکندری در سال ۱۳۹۷ در انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به چاپ رسیده‌ است.

«وجود واژه‌های شاذ در فرهنگ‌های کهن عربی به فارسی یا فارسی به عربی، یکی از ارزش‌های این کتاب‌هاست؛ واژه‌هایی که در متون کمتر به کار رفته یا فعلاً شاهدی از آن‌ها به دست نیست. آتنگ یکی از این کلمه‌هاست که در فرهنگ جامع زبان فارسی هم شاهدی از متون نظم و نثر برایش ذکر نشده‌ است». «دیباج‌ الاسماء حاوی حدود یازده‌ هزار لغت عربی به همراه معانی فارسی و بعضاً صورت‌های جمع و مفرد و برخی توضیحات دیگر» است. «فصل‌بندی دیباج‌ الاسماء همانند کتاب‌هایی چون تکملة الاصناف و تاج‌ الاسامی است؛ یعنی ابتدا براساس حرف اول هر کلمه باب‌بندی شده و در هر باب، براساس حرف پایانی کلمات، جدا شده‌ و سپس به ترتیب حرف دوم و سوم و چهارم مرتب شده‌ است».

با توجه به اینکه از دیباج الاسماء فقط یک نسخه باقی مانده، بنابراین علی‌اصغر اسکندری لغات عربی و فارسی این کتاب را با دیگر فرهنگ‌های کهن مطابقت داده است. درواقع مهم‌ترین این فرهنگ‌ها عبارت‌اند از: مقدمة الادب، تاج‌ الاسامی، تکملة الاصناف، الاسمی فی الاسماء، دستور الاخوان، المرقاة.